Giftreinen… Sven Schallach heeft duidelijk een hekel aan dat woord. Daarom legt hij als directeur van transporteur HSL Netherlands – na enige aarzeling, dat wel – uit wat er eigenlijk allemaal bij zo’n transport over het spoor komt kijken. ,,Ik zou bezorgder zijn over al die vrachtwagens op de snelweg.” Lees meer...
Al jaren maken bewoners en de politiek zich zorgen over de vele goederentreinen die dwars door Brabantse steden denderen. Op geringe afstand van huizen en vaak geladen met spul waarvan volgens sommige lokale politici ‘een halve wijk het loodje legt’, als er iets mee zou gebeuren. Als klap op de vuurpijl is het op de Brabantroute tot en met mei 2026 ook nog eens veel en veel drukker vanwege werkzaamheden aan de Duitse kant van de Betuweroute.
Wie in deze hele discussie nauwelijks aan het woord komen, zijn de bedrijven die de goederentreinen laten rijden. Maar of ze mee willen werken aan een verhaal, daar moeten ze bij HSL Netherlands even over nadenken. ,,Niet omdat we iets te verbergen hebben, maar waarom zouden we de schijnwerpers opzoeken?”
Tegelijkertijd zit het directeur Sven Schallach toch een tikkeltje dwars hoe er over zijn sector gedacht wordt. Dus gezeten aan een vergadertafel in een kantoor met uitzicht op de A16 geven hij en zijn collega Martin van der Linden een uitgebreid college over veiligheid.
Eerst maar eens wat feiten. Het in Hendrik-Ido-Ambacht gevestigde bedrijf is onderdeel van de HSL Group die in acht landen actief is. HSL wordt vooral door grote bedrijven ingehuurd om goederen te vervoeren. Die bedrijven leveren zelf de wagons, HSL de locomotieven en de machinisten.
Graan, staal. En gevaarlijke stoffen
Wat er zoal in de HSL-treinen zit? Graan, staal. En gevaarlijke stoffen. Niets wat radioactief is; dat is nóg specialistischer werk. Maar bijvoorbeeld wel LPG, diesel en ethanol. Vaak rijdt HSL noordelijker en gaan hun treinen bij Bad Bentheim of Emmerich (via de Betuweroute) de Duitse grens over, maar het bedrijf maakt soms ook gebruik van de Brabantroute. Sinds in Duitsland afgelopen november werkzaamheden begonnen aan het spoor bij Emmerich, moet HSL bovendien vaker via Brabant.
Ja, zegt Schallach, hij neemt de angst van mensen zeker serieus. Maar volgens hem zijn de zorgen onterecht. ,,De trein is het veiligste transportmiddel.” Waarna hij en Van der Linden schetsen aan hoeveel controles één enkele rit onderworpen dient te worden. Nog voor de wagons überhaupt geladen zijn en aan een locomotief hangen, worden ze namelijk al uitvoerig gecheckt. Een proces dat zich tijdens een transport veelvuldig zal herhalen, door verschillende ogen bovendien. ,,Als iemand bij zo’n controle ook maar ergens aan twijfelt, blijft de trein staan”, zegt Schallach. ,,Natuurlijk is dat financieel vervelend, maar wij zijn wel verantwoordelijk.” Van der Linden vertelt dat ook de machinisten aan veel eisen moeten voldoen. Ze kennen volgens hem bijvoorbeeld werkelijk ieder baanvak op hun duimpje en moeten daar eens in de drie jaar voor op examen. ,,Ze kennen elke overgang, ieder bordje en weten precies waar sporen intakken.” Een digitaal systeem houdt bij of een machinist zijn zaken op orde heeft. Als planners een klus voor hem boeken waarvoor hij niet (meer) bevoegd is, geeft het systeem dat direct aan.
Ook geldt het principe fit for duty. Wanneer een machinist zegt dat hij niet fit is, hoeft hij niet te rijden. ,,Slecht geslapen kan inderdaad al een reden zijn”, aldus Van der Linden. De locomotief houdt wat dat betreft ook een oogje in het zeil, want die beschikt over een dodemansknop. Eens in de zoveel tijd moet de machinist een pedaal intrappen. Als hij dat nalaat, klinkt er een luide piep. Gebeurt er vervolgens nog niks? Dan stopt de trein.
Medische en psychologische tests
Het is zwaar werk. Eenzaam ook, want machinisten zitten doorgaans alleen op een trein. Eens in de zoveel tijd ondergaan ze daarom een medische en psychologische test. Schallach zegt dat hij het bovendien belangrijk vindt om zijn personeel goed te kennen. ,,Ik wil weten of er thuis dingen spelen.”
Maar ondertussen worden de zorgen over het vele goederenvervoer per spoor breed gedragen. De provincie en Brabantse burgemeesters luidden in Den Haag bijvoorbeeld al meerdere malen de noodklok over de vele giftreinen die dwars door Brabant rijden. Niet alleen omdat ze zich zorgen maken over de veiligheid, maar ook omdat er de komende jaren duizenden huizen langs het spoor gebouwd moeten worden.
Hoe dan ook, gezeten aan die vergadertafel in het kantoor van HSL en overstelpt met details klinkt het allemaal heel degelijk en gereguleerd. De vergelijking met vliegen dringt zich op. De veiligste manier van reizen, krijgen mensen met vliegangst immers standaard te horen. Daar is geen speld tussen te krijgen, maar als het dan een keer misgaat, gaat het vaak ook echt mis.
Toch stelt ook Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen, dat het spoor in Nederland prima geschikt is voor het vervoer van gevaarlijke stoffen. Ja, óók de Brabantroute. ,,Ik bekijk de statistieken. De kans dat er een Boeing 747 op je huis neerstort, is ongeveer even groot als de kans op een ontplofte woonwijk door een ontspoorde trein”, illustreert hij. ,,Goederenvervoer per trein is de facto bovendien veiliger dan over de weg.”
Al zijn de vele door de overheid opgelegde veiligheidseisen en de controle daarop voor een groot deel een papieren werkelijkheid, vervolgt Helsloot. Het zijn de verzekeraars, die volgens hem het ware slot op de deur vormen. ,,Vervoerders zijn aansprakelijk en moeten zich daar ook voor verzekeren. Als er iets gebeurt, kost het verzekeraars miljoenen. Voor hen is het dus van groot belang dat protocollen worden nageleefd. Daar controleren ze dan ook streng op en niet alleen op papier.”
Vooral bezorgd over geluid en trillingen
Ondertussen vraagt hij zich af wat er eerst was: de onrust bij bewoners of de onrust bij de politiek en in de media. ,,We hebben daar onderzoek naar gedaan in de omgeving van Dordrecht en het vlakbijgelegen grote rangeerterrein Kijfhoek. Omwonenden bleken vooral bezorgd te zijn over geluid en trillingen.”
Helsloot vermoedt bovendien dat woningbouw het voornaamste motief van de provincie en de Brabantse burgemeesters is om zich zo fel tegen goederenvervoer per spoor verzetten. De veiligheidseisen voor transport in Nederland zijn volgens de hoogleraar sinds de vuurwerkramp in Enschede namelijk ‘absurd streng’. ,,Het risico op een dodelijk ongeval mag niet groter zijn dan 1 op de 100 miljoen.” En dat zit bouwplannen in de weg. Er zijn wel degelijk vervoersopties die nog veiliger zijn dan de Brabantroute, beaamt Helsloot. Maar die hebben volgens hem allemaal zo hun praktische nadelen. Buizen onder de grond bijvoorbeeld? ,,Heel veilig. Óók voor LPG en ammoniak. Maar je hebt wel een constante toevoer nodig, want anders is het niet te betalen.”
Er komt trouwens wel zo’n buizenstelsel aan: de Delta Rhine Corridor, dwars door Brabant. Maar dat project verloopt moeizaam. Om de aanleg enigszins te bespoedigen, besloot minister Sophie Hermans, (VVD, Klimaat en Groene Groei) onlangs om slechts twee buizen in de grond te leggen in plaats van drie of vier. Dit tot woede van de Brabantse burgemeesters.
Ook vervoer per schip is volgens Helsloot veiliger dan de trein. ,,Maar dan moet de plek van bestemming maar net een haven hebben; anders moet je toch in de weer met vrachtwagens.” En meer goederen via de Betuweroute? ,,Voor veel bestemmingen is het nu eenmaal veel logischer om via Brabant te rijden”, zegt Helsloot. ,,De Betuweroute is inderdaad nóg veiliger dan de Brabantroute, maar ook op de Brabantroute is het risico werkelijk minimaal en, nogmaals, vele malen veiliger dan vervoer via de weg.”
Risico’s horen er ook bij, wil Helsloot bovendien maar zeggen, je kunt nu eenmaal niet alles uitsluiten. ,,En het gaat ook om het economische en maatschappelijke belang: we hebben die gevaarlijke stoffen gewoon nodig.”
Het schijnbare, achteloze gemak
Goed, nog even terug naar die vergadertafel met uitzicht op een A16 vol vrachtwagens. Schallach zucht en wijst nog maar eens op het schijnbare achteloze gemak waarmee vrachtwagenchauffeurs in hun cabine stappen om vervolgens heel Europa door te crossen. ,,Hun wagens worden onderweg niet gecontroleerd, de chauffeurs worden bij de grens niet vervangen, zij mogen zelf langs de kant van de weg banden verwisselen.”
Of kijk naar binnenvaartschepen. ,,Schepen varen nogal eens tegen een brug”, zegt Schallach. In november gebeurde dat inderdaad nog bij Waddinxveen. En net als vrachtwagenchauffeurs hoeven binnenvaartschippers volgens Schallach niet aan zulke strenge eisen te voldoen als zijn machinisten.
Maar in het publieke debat gaat het enkel over ‘giftreinen’. Eigenlijk vindt hij het discriminatie. Maar, haast hij zich vervolgens te zeggen, de strenge eisen waar hij aan moet voldoen zijn ook goed. ,,Ik wil niet de familie van mijn machinist hoeven vertellen dat er iets ergs gebeurd is. Ik wil dat mijn mensen veilig thuiskomen.”
